Afgelopen zondagavond in Zomergasten, heb ik genoten van het fragment uit 1999 waar Rik Felderhof in zijn programma Villa Felderhof Hans Wiegel van de VVD en Dries van Agt van het CDA ontvangt. Felderhof heb ik als lid van de Kamercommissie Koninkrijksrelaties in 2011 op Curaçao ontmoet en via Van Agt’s organisatie The Rights Forum heb ik in 2012 als Tweede Kamerlid een indrukwekkende reis door Israël en de Palestijnse gebieden mogen maken. Hans Wiegel ken ik niet, maar gezien zijn uitlatingen in 2016 over door-de-D66-partijtop-gecreëerde-commotie-over-wachtgeld kent hij mij kennelijk wel.

Het fragment met de twee partijtoppers is om zoveel redenen fascinerend. Laat ik voor nu één reden hier delen: het laat ons zien hoe politiek behoorlijk veranderd is. Sinds 1917 is de politiek in handen gekomen van politieke partijen, van nature autoritaire systemen, die sindsdien een ontwikkeling hebben doorgemaakt waarbij hun macht alarmerend en zorgwekkend is te noemen. De mannen in het filmpje uit 1999 spreken van politiek die te vergelijken is met een “jungle” en er wordt gezwaaid met de uitspraak “if you can’t stand the heat, stay out of the kitchen”. Voor ik het wist riep ik naar ze op het scherm: ik wou dat het nog een jungle of keuken met hitte was! Als oud-militair kan ik zeker tegen een stootje, zoals veel collega’s binnen en buiten de Haagsche politiek weten, maar de politiek in handen van politieke partijen kan inmiddels beter vergeleken worden met gruwelijke schouwspelen in het Colosseum.

De politieke arena is een Colosseum - de bloedigste plek in het Romeinse Rijk - geworden, met zichtbare schouwspelen zoals karaktermoorden, dolkstoten en afrekeningen; en iets minder zichtbare zoals metoo-affaires, racisme en discriminatie. Net als dat in de tijd van de Romeinen de schouwspelen niet alleen maar bruut spektakel waren, heeft ook de politiek met al haar spelers - zoals de media - invloed op onze samenleving en geeft zij tegelijkertijd ook inkijk in de samenleving. Voor iedereen is politiek erg toegankelijke “entertainment” en daarom is het een vehikel voor machthebbers om hun macht te versterken.

In de politiek zwaaien politieke partijen de scepter; als machthebbers zijn het democratische dictaturen - de zogeheten “partijtop” is een kleine groep mensen die zich verschuilen achter “de partij” en alles behalve transparant opereren in de macht - met tentakels tot in het hart van het openbaar bestuur. Net als dat de keizer in het Colosseum kon laten zien dat hij over leven en dood besliste, doen zij dat ook - ze laten hun macht om anderen te vernederen zien. Net als de keizer, worden imago’s van partijtop-leden opgepoetst door “het volk” vermaak te bieden. Zo is het gekomen dat de Tweede Kamer der Staten-Generaal een plek is geworden voor “carrière-politici” - mensen die gedreven worden door positie, status, geld en macht.

De vraag is hoe lang nog dit Colosseum met haar gruwelijke schouwspelen blijft voortduren? Hoe lang nog blijven politieke partijen als democratische dictaturen onze democratie ondermijnen en beschadigen? Machthebbers lijken met hun schijnoplossingen - zoals “nieuwe generatie”, “nieuw leiderschap” en “nieuwe bestuurscultuur” - ons als samenleving te onderschatten. Machthebbers kunnen alleen maar hun politiek spel spelen omdat wij als samenleving het tolereren.

Het inluiden van het einde van het tijdperk van politieke partijen kan wat mij betreft niet vroeg genoeg beginnen - sinds mijn vertrek uit de Tweede Kamer in 2016 zijn er gelukkig steeds meer mensen die het beginnen te zien. De Grondwet kent geen politieke partijen. Mijn voorstel om politieke partijen af te schaffen en de Grondwet te respecteren door herinvoering van 150 onafhankelijke volksvertegenwoordigers, is ter verbetering van (de controle op) macht, (het spel van de) politiek en (de rol van de) media. Het is een systeemverandering, noodzakelijk voor gedragsverandering.

Dit brengt mij weer bij het fragment uit 1999, dat ook fascinerend is door het gedrag van oud-politicus Van Agt. Bekijk het specifieke fragment (nog eens), en je begrijpt dat hij ons laat zien dat de huidige politiek van politieke partijen op een doodlopend spoor zit.

Wassila Hachchi

8 Augustus 2023